In 2024 zijn er bijna 30 burgerberaden op lokaal en regionaal niveau georganiseerd. In 2025 is het eerste Nationale Burgerberaad Klimaat van start gegaan. Uit deze cijfers blijkt wel dat burgerberaden steeds meer ingezet worden als participatiemiddel. Maar wanneer is een burgerberaad het juiste middel voor jouw vraagstuk?
Nancy Verkooijen, partner van de Relevant Gesprek® Academie, ging in gesprek met de deelnemers. Door middel van de theorie en praktijkvoorbeelden leerden de deelnemers meer over de valkuilen en succesfactoren van burgerberaden, wanneer je wel of niet kiest voor een burgerberaad en hoe de Relevant Gesprek® blauwdruk je kan helpen bij het maken van de keuze, de organisatie en de opvolging van een burgerberaad.
Veel gestelde vragen
Veel deelnemers aan de workshop hebben nog geen of weinig ervaring met burgerberaden. Ze wilden vooral inspiratie & kennis opdoen.
- Meer kennis over het instrument;
- De voors en tegens versus de gebruikelijke participatietrajecten;
- Meer kennis opdoen over de voorbereiding en de aanpak;
- Ervaring van andere met burgerberaden.
Tijdens de workshop zijn we op deze onderdelen ingegaan. In dit artikel lees je een samenvatting van de belangrijkste onderwerpen die aan bod zijn gekomen. Communityleden kunnen de opname van de workshop terugkijken in de Relevant Gesprek® Academie.
Waar zitten we in de Relevant Gesprek® methodiek?
Elke workshop is een verdieping op de methodiek van de Relevant Gesprek® Academie. Om succesvol aan de slag te gaan met een burgerberaad gebruik je bij voorkeur de hele Relevant Gesprek® blauwdruk. Van verkenning tot aanpak en van uitvoer tot opvolging.
De boodschap
We beginnen elke workshop met een boodschap. De rode draad. In deze workshop gebruiken we de Relevant Gesprek® blauwdruk als leidraad.
- Een Burgerberaad is een filosofie én een vorm;
- De meeste kansen en risico’s zitten aan de voorkant en achterkant van het proces van een Burgerberaad;
- Maak daarom eerst een aanpak voordat je ja zegt tegen een Burgerberaad.
In dit artikel lees je een samenvatting van de belangrijkste onderwerpen die aan bod zijn gekomen. Communityleden kunnen de opname en een samenvatting van de workshop terugkijken in de Relevant Gesprek® Academie.
1. Een Burgerberaad is een filosofie én een vorm
Een Burgerberaad wordt gedefinieerd als een gelote groep inwoners die de politiek adviseert of helpt te beslissen om samen tot oplossingen te komen voor maatschappelijke vraagstukken. De groep vormt een afspiegeling van de samenleving. Het wordt gezien als een vorm om tot beslissingen te komen over polariserende onderwerpen en de lokale democratie te verstreken.
Twee organisaties die actief burgerberaden promoten en organiseren zijn de G1000 (vanaf 2014) Bureau Burgerberaad (vanaf 2020). Beide organisaties zien burgerraden als middel om de lokale democratie te versterken. De manier waarop ze daar invulling aangeven verschilt. Zo bepaalt Bureau Burgerberaad het vraagstuk aan de voorkant, terwijl bij de G1000 het vraagstuk samen met de inwoners wordt bepaald. Bij de selectie van deelnemers werkt Bureau Burgerberaad alleen met inwoners en een aantal gerichte selectierondes. De G1000 wil het hele systeem aan tafel en nodigt ook professionals, ambtenaren en raadsleden uit.
In veel coalitieprogramma’s zijn burgerberaden opgenomen als een van de doelstellingen voor de coalitieperiode. Voor ons gevoel staat dan de vorm voorop in plaats van het maatschappelijke vraagstuk zelf. Maar niet ieder onderwerp is geschikt voor een burgerberaad. Daarnaast kost het goed organiseren van een burgerberaad veel inzet, mankracht en geld.
2. De meeste kansen en risico’s zitten aan de voorkant en achterkant van het proces van een Burgerberaad
Uit onderzoek blijkt dat waar in het verleden de focus vooral lag op de organisaties van het burgerberaad zelf, de focus de laatste tijd meer ligt op het afwegingskader en op de opvolging.
Voor de werkelijk uitvoer van een burgerberaad zijn online diverse formats en voorbeelden te vinden voor de diverse gespreksrondes van een burgerberaad.
Afwegingskader
Het afwegingkader van de Relevant Gesprek® methodiek is ontwikkeld op basis van evaluaties en is ingedeeld op inhoud, proces en relatie. Dit afwegingskader kan ingezet worden om te verkennen of een onderwerp en de omstandigheden geschikt zijn voor een burgerberaad.
In een gesprek zijn inhoud, proces en relatie er altijd, allemaal tegelijkertijd. Relatie is het fundament. Zit er iets niet goed in de relatie, dan kom je niet in gesprek over de inhoud. Proces gaat over de volgorde van stappen in het gesprek. Deelnemers willen weten hoe het proces verloopt. De inhoud gaat over het feitelijk onderwerp.
Bij het organiseren van een participatieproces en dus ook een burgerberaad verkennen we eerst op inhoud, proces en relatie. We stellen ons zelf onder andere de volgende vragen:
- Is er ruimte voor aanpassingen?
- Kun je de aanbevelingen/ adviezen (het eindresultaat) uitvoeren?
- Is het proces voor alle belanghebbende toegankelijk (fysiek en mentaal)?
- Kan de wijze van interactie voldoende worden afgestemd op alle belanghebbenden?
- Zijn alle belanghebbende (perspectieven) voldoende in beeld en betrokken?
- Is er voldoende tijd, geld en menskracht?
Als uit het afwegingkaders blijkt dat het onderwerp geschikt is voor een burgerberaad, is het maken van een aanpak volgens de vier sleutels het laten goedkeuren door de opdrachtgever een goede tweede stap. Je wilt per slot van rekening een haalbare en uitvoerbare participatieopdracht.
Opvolging
In de praktijk zien we vaak dat alle tijd, energie en geld in het organiseren van een burgerberaad gaat zitten. Het is verstandig om voorafgaand aan de organisatie ook al stil te staan bij de verantwoording van het burgerberaad, het beoogde eindresultaat, de besluitvorming en de evaluatie. Kortom wat heb je allemaal nog te doen zodra de bijeenkomsten zijn afgerond? En hoe zorg je ervoor dat de aanbevelingen en/of adviezen opgevolgd worden?
Een aantal tips hiervoor zijn:
- Zorg dat je al voor de start van een burgerberaad de opvolging voorbereidt;
- Stimuleer politiek draagvlak;
- Creëer ambtelijk mede-eigenaarschap;
- Zorg dat de ambtenaren en bestuurders die met de aanbevelingen aan de slag moeten, dat op tijd weten en daar voldoende ruimte voor hebben;
- Zorg ook voor bekendheid over het burgerberaad en de aanbevelingen buiten het burgerberaad en de politiek;
- Communiceer met en/of raadpleeg het brede publiek;
- Betrek het burgerberaad (de deelnemers) bij de opvolging;
- Denk alvast na over de vorm van verslaglegging en verantwoording over de bijeenkomsten;
- Zorg voor voldoende budget voor de opvolging en de uitvoering.
3. Maak daarom eerst een aanpak voordat je ja zegt tegen een Burgerberaad.
We concluderen dat burgerberaden niet verschillen van andere participatieprocessen. Het kent dezelfde participatievalkuilen. En net zoals ieder ander participatieproces vraagt een burgerberaad om maatwerk. Dat betekent dat je de ‘opdracht burgerberaad’ heel goed kunt invullen met de 4 sleutels van het Relevant Gesprek®. Zodat je aan de voorkant scherp hebt waarom, waarover, met wie en hoe je in gesprek gaat. Onderstaand in het kort de aandachtspunten voor de aanpak van een burgerberaad aan de hand van de vier sleutels:
Sleutel 1. Waarom in gesprek? Bepaal vooraf het gewenste eindresultaat en zorg voor commitment bij de beslissers. Als dit niet helder is, bestaat het risico dat er niets met de resultaten gebeurt.
Sleutel 2. Waarover in gesprek? Het formuleren van een goede participatievraag is belangrijk en wordt volgens onderzoek onder burgerberaden vaak als lastig ervaren. Wij denken dat dat komt omdat de vraag niet is uitgelijnd met het gewenste eindresultaat uit sleutel 1.
Sleutel 3. Met wie in gesprek? Het verkrijgen van inclusiviteit/representativiteit onder de 100+ deelnemers blijft een uitdaging bij burgerberaden. Loting en meerdere rondes van selectie worden gebruikt om de inclusiviteit/representativiteit te borgen. Het risico van zelfselectie is altijd aanwezig.
Sleutel 4. Hoe in gesprek? De gespreksvormen zijn gericht op overleg/dialoog met grote groepen, veelal op locatie.
Conclusie
Kies de vorm van een Burgerberaad bewust. Het is een mooie vorm om met een grote groep inwoners in gesprek te gaan over maatschappelijke onderwerpen. Maar het vraagt ook goede voorbereiding, commitment, tijd en menskracht. Als je aan de slag gaat met de ‘opdracht burgerberaden’, begin dan met de verkenning, gevolgd door het maken van een participatieaanpak op basis van de vier sleutels van het Relevant Gesprek®. Op die manier krijg je inzicht of het vraagstuk passend is voor de vorm van burgerberaad en of de kosten opwegen tegen de baten. En als je tot de conclusie komt dat het niet de moeite waard is, dan heb je met de aanpak de benodigde argumenten.
En vergeet vooraf ook niet goed na te denken over en tijd en middelen te reserveren voor wat er allemaal nog moet gebeuren nadat de bijeenkomsten van het burgerberaad zijn afgerond.
