Er is steeds meer aandacht voor burgerberaden. Meer aandacht voor een gezamenlijke dialoog over maatschappelijke vraagstukken vinden we natuurlijk een goed idee, maar we zien ook de keerzijde waarbij participatie soms een doel op zich wordt.
Dit komt naar voren in de vorm van burgerberaden. In sommige college- of raadsprogramma's zijn burgerberaden opgenomen als een van de doelstellingen van dat jaar. Voor ons gevoel staat dan de vorm voorop in plaats van het maatschappelijke vraagstuk zelf. Daarom is het tijd om ons te verdiepen in dit thema. Tijdens de workshop Burgerberaden ging onze workshopleider, Nancy Verkooijen, in gesprek met onze communityleden en gastspreker Rient Heerink (adviseur bij SIR Communicatie & Participatie).
Vragen van deelnemers
De communityleden hadden meerdere vragen rondom burgerberaden:
- Hoe en wanneer kun je Burgerberaden inzetten?
- Zijn Burgerberaden effectief?
- Hoe scheppen we de juiste verwachtingen?
- Wegen de kosten van Burgerberaden op tegen de baten?
Tijdens de workshop hebben we antwoord gegeven op deze vragen. De antwoorden kunnen we samenvatten in drie boodschappen:
Boodschap 1: Een burgerberaad is een filosofie én een vorm
Een Burgerberaad wordt gedefinieerd als een vorm van burgerparticipatie waarbij een grote groep willekeurig gekozen burgers (100+) het mandaat hebben om gezamenlijk oplossingen te vinden voor maatschappelijke vraagstukken. Het wordt gezien als een vorm om tot beslissingen te komen over polariserende onderwerpen en de lokale democratie te verstreken.
Omdat burgerberaden relatief nieuw zijn, zien we ook dat er verschillende termen in omloop zijn, zoals burgerforum, burgertop, burgerraad, burgerplatform en burgerpanel. Er is nog geen eenduidige terminologie. Dus belangrijk om goed uit te vragen wat iemand voor ogen heeft als hij/zij het over een bugerberaad/burgertop/burgerforum heeft.
Twee organisaties die actief burgerberaden promoten en organiseren zijn de G1000 (vanaf 2014) Bureau Burgerberaad (vanaf 2020). Beide organisaties zien burgerraden als middel om de lokale democratie te versterken. De manier waarop ze daar invulling aangeven verschilt. Zo bepaalt Bureau Burgerberaad het vraagstuk aan de voorkant, terwijl bij de G1000 het vraagstuk samen met de inwoners wordt bepaald. Bij de selectie van deelnemers werkt Bureau Burgerberaad alleen met inwoners en een aantal gerichte selectierondes. De G1000 wil het hele systeem aan tafel en nodigt ook professionals, ambtenaren en raadsleden uit.
‘Er wordt steeds meer geëxperimenteerd met Burgerberaden. De G1000 is in 2014 opgericht en heeft veel ervaring opgedaan. In 2020 is Bureau Burgerberaad van Eva Rovers opgericht. Deze twee organisaties lijken op elkaar, maar hebben ook net een andere kijk op de invulling van een burgerberaad.’ – Rient Heerink
Boodschap 2: Burgerberaden kennen dezelfde valkuilen als andere participatieprocessen
We hebben verschillende Burgerberaden langs de lat van het Relevant Gesprek® gelegd. We zien bij Burgerberaden dezelfde valkuilen als bij andere participatieprocessen. We noemen er een paar:
Participatie/Burgerberaad als doel op zich
We horen steeds vaker dat gemeenten experimenteren met nieuwe vormen van democratie, zoals Burgerberaden. Of dat Burgerberaden zijn opgenomen in college-en raadsprogramma’s. De vorm is dan het doel in plaats van het maatschappelijk vraagstuk.
Te weinig tijd en menskracht
Het organiseren van een Burgerberaad kost veel menskracht en middelen. Dat is ook logisch, want je organiseert meerdere gespreksrondes met 100+ deelnemers om met de deelnemers te komen tot een oplossing. Dat kost nu eenmaal tijd. Reken minimaal 6 maanden doorlooptijd en een investering van 100.000 euro >. Heb je die tijd en menskracht niet? Kies dan voor een alternatief.
Risico op zelfselectie bij deelnemers
Bij Burgerberaden is het streven dat de deelnemers representatief én inclusief zijn. Bijvoorbeeld door loting of een aantal selectierondes. Toch blijkt in de praktijk dat deelnemers vaak blank en hoog opgeleid zijn. Het selecteert zichzelf. Ik vind dat een interessant gegeven. Bepaalt de relevantie dan uiteindelijk toch de deelname?
Geen commitment en mandaat van beslissers
Wat gebeurt er met de resultaten van een Burgerberaad? De ervaringen uit het verleden hebben geleerd dat commitment van de beslissers vooraf belangrijk is. Zonder commitment is het risico groot dat er weinig met de resultaten wordt gedaan. En dat is natuurlijk zonde van alle inspanningen en moeite. En draagt niet bij aan een betere relatie met de deelnemers.
‘We horen steeds vaker dat we aan Burgerberaden moeten doen, maar door deze workshop ben ik me meer gaan verdiepen in de 'waarom'-vraag. We moeten oppassen dat Burgerberaad geen doel op zich wordt!’ – Deelnemer Workshop
Boodschap 3: Elk burgerberaad is maatwerk
We concluderen dat burgerberaden niet verschillen van andere participatieprocessen. Het kent dezelfde participatievalkuilen. En net zoals ieder ander participatieproces vraagt een burgerberaad om maatwerk. Dat betekent dat je de ‘opdracht burgerberaad’ heel goed kunt invullen met de 4 sleutels van het Relevant Gesprek®. Zodat je aan de voorkant scherp hebt waarom, waarover, met wie en hoe je in gesprek gaat. Onderstaand in het kort de aandachtspunten voor de aanpak van een burgerberaad aan de hand van de vier sleutels:
Sleutel 1. Waarom in gesprek? Bepaal vooraf het gewenste eindresultaat en zorg voor commitment bij de beslissers. Als dit niet helder is, bestaat het risico dat er niets met de resultaten gebeurt.
Sleutel 2. Waarover in gesprek? Het formuleren van een goede participatievraag is belangrijk en wordt volgens onderzoek onder burgerberaden vaak als lastig ervaren. Wij denken dat dat komt omdat de vraag niet is uitgelijnd met het gewenste eindresultaat uit sleutel 1.
Sleutel 3. Met wie in gesprek? Het verkrijgen van inclusiviteit/representativiteit onder de 100+ deelnemers blijft een uitdaging bij burgerberaden. Loting en meerdere rondes van selectie worden gebruikt om de inclusiviteit/representativiteit te borgen. Het risico van zelfselectie is altijd aanwezig.
Sleutel 4. Hoe in gesprek? De gespreksvormen zijn gericht op overleg/dialoog met grote groepen, veelal op locatie.
Conclusie
Kies de vorm van een Burgerberaad bewust. Het is een mooie vorm om met een grote groep inwoners in gesprek te gaan over maatschappelijke onderwerpen. Maar het vraagt ook goede voorbereiding, commitment, tijd en menskracht. Als je aan de slag gaat met de ‘opdracht burgerberaden’, begin dan met het maken van een participatieaanpak op basis van de vier sleutels van het Relevant Gesprek®. Op die manier krijg je inzicht of het vraagstuk passend is voor de vorm van burgerberaad en of de kosten opwegen tegen de baten. En als je tot de conclusie komt dat het niet de moeite waard is, dan heb je met de aanpak de benodigde argumenten.
‘Ik neem vooral deel aan de workshop omdat ik twijfel of Burgerberaden kosten opleveren tegen de baten. Dankzij deze workshop heb ik nu helder voor ogen hoe ik naar de raad kan onderbouwen waarom wel of geen Burgerberaden zinvol zijn.' – Deelnemer Workshop
'Ik voer een project uit binnen de energiesector. Ik zie dat met de energietransitie steeds meer druk ontstaat op mensen. Het is een gevoelige en politieke kwestie die leidt tot weerstand van meningen. Wat ik uit de workshop meeneem, is dat het zinvol is om extern een mening en visie hierover te verkrijgen en te leren hoe ik hieraan structuur kan geven.' – Deelnemer Workshop
Meer weten?
Ben jij deelnemer van één van onze participatieprogramma’s? Dan heb je (gratis) toegang tot de gehele opname van de workshop Burgerberaden. Ben je nog geen lid van de Relevant Gesprek® Academie community? En wil je meer weten over burgerberaden of over de methodiek van het Relevant Gesprek®? Bezoek het (gratis) webinar waarin we je een toelichting geven op de methodiek. Of neem dan contact op via info@relevantgesprek.nl of 053 430 67 86.
